آموزش الکترونیکی در دوران کرونا - اشتراک تجربه گروهی از اعضای شورای راهبردی کرسی یونسکو در آموزش مهندسی

کد مقاله : 1067-NEXT

نویسندگان

سیروس زمانی * دانسگاه تهران

چکیده مقاله

مقدمه: پاندمی کرونا تأثیری همه جانبه بر تمامی جوامع داشت. یکی از حساس ترین بخش هایی که تحت تأثیر مستقیم و غیر مستقیم این پاندمی بوده است، حوزه آموزش (در سطوح مختلف) است که با چرخش ناگهانی از آموزش سنتی به آموزش الکترونیکی و از راه دور، چالش های زیادی را تجربه کرد [1]؛ چالش هایی از قبیل ناقص ماندن احتمالی دوره ها، مشکلات سنجش و ارزیابی، کیفیت محتوا، مسایل اقتصادی، تعامل ضعیف استاد و دانشجو، غیر مفید بودن، نیاز به صرف زمان زیاد، نداشتن دسترسی به زیرساخت‌های کافی و عدم آشنایی با دنیای دیجیتال. در عین حال، مزایایی مثل ابزارهای دنیای دیجیتال، مدیریت بهتر زمان و امکان ادامه آموزش حتی در شرایط پاندمی از دید آموزشگران دور نمانده، به عنوان نیروی محرکه ادامه فرآیند آموزش عمل نمودند. البته بازخورد دانشجویان و دانش آموزان مبنی بر خسته کننده بودن کلاس ها، کاهش حس تعلق به کلاس، تعامل نه چندان مناسب، کاهش انگیزه و اعتیاد به دنیای دیجیتال و نیز نقطه نظرات اولیا مبنی بر همدلی بیشتر با آموزشگران و تغییر شیوه های تعامل و همکاری بین اولیا و فرزندان را نیز باید به موارد فوق افزود [2]. در این راستا، آموزش به مفهوم کلی آن و با تمامی اجزاء تشکیل دهنده خود، دستخوش تحولاتی اساسی شد. تحولاتی که نه تنها امروز،‌ بلکه فردای جوامع را نیز تحت تاثیر خود قرار خواهند داد. بر اساس بررسی های انجام شده، میزان تأثیر پاندمی در نقاط مختلف جهان متفاوت بوده است و سطح رضایتمندی استادان از آموزش های الکترونیکی در کشورهای مختلف متفاوت است [3]. در مقایسه با سایر کشورها، استادان در کشورهای فقیر، آموزش های الکترونیکی را بی فایده و غیر موثر دانسته اند [4]. همچنین، در همین راستا، موسسات خصوصی نیز در مقایسه با مراکر دولتی، نظر مثبت تری نسبت به آموزش غیر حضوری دارند. اگرچه در آغاز پاندمی و به دلیل عدم وجود آمادگی کافی، عمدتاً چالش ها خودنمایی می کردند، اما رفته رفته و با درک بهتر از شرایط و نیز کنترل بهتر بیماری، آرامش بیشتری بر آموزش عالی حکم فرما شد و برخی چالش ها رفع شده و حتی زمان برای تبدیل این چالش به فرصتی برای بازنگری آموزش فراهم شد. در این میان، استادان و دانشجویان به عنوان دو رکن اصلی چرخه آموزش، تجربیاتی را (چه در حوزه آموزش و چه سایر حوزه ها) به دست آوردند که به اشتراک گذاری این تجربیات می تواند ضمن آنکه در ارتقای وضعیت فعلی آموزش موثر باشد، می تواند شالوده سیستم نوین آموزشی در آینده را نیز تشکیل دهد. اگرچه زیرساخت های آموزشی در کشورها متفاوتند و حتی در درون هر دانشگاه نیز تنوعی از امکانات٫ دانشجویان وجود دارد، با این وجود، بسیاری از تجربیات در سطح جهانی مشترک هستند و هر موسسه آموزشی و به نوبه خود، هر استاد بر حسب دیدگاه های خود، تلاش نموده است که با مدیریت این بحران، بر مشکلات فایق آمده، راهکار هایی را برای برون رفت از شرایط فعلی طراحی و اجرا کند. به عبارت دیگر، تنوع مدل های آموزشی به تعداد استادان است چراکه هر استاد مدلی متناسب با دانش و تجربه خود را برای تضمین کیفیت آموزش در دوره پاندمی به کار گرفته است. از این رو، با وجودی که مقالات متعدد تلاش نمودند که آموزش و نتایج آن را مدلسازی کنند [5] به نظر نمی رسد، نتیجه ای جهان‌شمول حاصل شود. گزارش ارایه شده در خصوص تإثیر کرونا بر آموزش در منطقه آمریکای لاتین [6] و نیز کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی نشان دهنده این تنوع می باشد [7]. این مقاله تلاشی است برای به اشتراک گذاری تجربیات گروهی از همکاران دانشگاهی عضو شورای راهبردی کرسی یونسکو در آموزش مهندسی در بحران کرونا در بستر تجربیات جهانی. آغاز پاندمی: بلاتکلیفی دانشگاه ها در سردرگمی دولت‌ها علی رغم پیش بینی بسیاری از مراکز معتبر جهانی مبنی بر جدی بودن مسأله شیوع بیماری کرونا و تأثیر آن بر آموزش ( و البته آموزش عالی)، بسیاری از دولت‌ها به دلیل عدم وقوف بر جوانب مختلف این پاندمی، دچار سردرگمی شده، بهترین راه حل مقطعی را تعطیلی آموزش حضوری و سپس،‌ ادامه فعالیت به صورت مجازی دانستند. اما حرکت به سمت آموزش مجازی، با چالش های مختلفی روبرو شد. از مهمترین دلایل این مسأله، می توان به مسائل زیر اشاره نمود: ادامه شرایط پاندمی: بهبود شرایط آموزش الکترونیکی، ادامه روند فشارهای روحی- روانی با ادامه شرایط پاندمی، دانشگاه ها تمرکز خود را بر بهبود زیرساخت های آموزش الکترونیکی قرار دادند. پایداری سیستم ها بهبود قابل توجهی پیدا کرد و برگزاری کلاس های مختلف امکان پذیرتر شد. با این وجود، افزایش فشار بر استادان تنش‌های روانی مختلفی را بر ایشان وارد می نمود تا آنجا که حتی در یکی از مطالعات، نزدیک به یک سوم استادان شرکت کننده در پژوهش اعلام نمودند که مایلند شغل خود را تغییر دهند. مهمترین دلایل ذکر شده، بلاتکلیفی، بی ثباتی، افزایش بار مسئولیت‌ها و مشکلات ایجاد شده برای خانواده ذکر شده است. بیش از 30% استادان مصاحبه شونده، کیفیت فعالیت آموزشی خود را پایین تر از قبل گزارش کردند (در وظایف پژوهشی، این عدد به بیش از 50% می‌رسد). در سمت دانشجویان نیز نابرابری و شکاف تحصیلی افزایش پیدا نمود چراکه گروه های نیازمند حمایت، عمدتاً از خانواده هایی می آیند که میزان ابتلا به بیماری نیز در آنها بیشتر است. بیش از 63% مردان و 74% از زنان مصاحبه شونده، وضع زندگی خود را رو به وخامت گزارش کردند در حالی که 70% مردان و 82% از زنان، بار کاری خود را بسیار بیشتر از گذشته می دانند [11]. با ادامه پاندمی و ورود به سومین نیم‌سال تحصیلی، پژوهش هایی نیز در خصوص ارتباط عملکرد دانشجویان با انتظارات استادان صورت گرفت. بر اساس نتایج یکی از این پژوهش ها، عملکرد دانشجویان بیشتر از آنکه تابع انتظارات و خواست استادان باشد، به خود دانشجو (ویژگی هایی مثل خودکفایی، نظم ذاتی در آموزش و یادگیری، تلاشگری، … بستگی دارد، اگرچه افزایش انتظارات استادان بر تقویت دانشجویانی که پیشتر تا حدی ضعیف عمل می کردند تأثیرگذار است [5]. بیش از یک سال تجربه آموزش در دوران کرونا استادان را در جایگاه بهتری نسبت به قبل قرار داده است به نحوی که بسیاری از جنبه های مثبت و منفی آن برای ایشان نمایان شده است و با رفع شدن بسیاری از نواقص، امکان برنامه ریزی بهتر فراهم شده است. در ادامه چکیده نکات مثبت، چالش ها و پیشنهادها و راه کارهای مطرح شده توسط اعضای شورای راهبردی کرسی یونسکو درآموزش مهندسی در جلسه مورخ 23/5/1400 این شورا آمده است: نکات مثبت: • شکسته شدن سد مقاومتی آموزش در مقابل مواردی چون جلسات دفاع آنلاین • افزایش سرعت فرآیندهای اداری آموزش (تهیه و تصویب آیین نامه ها، شیوه نامه ها، ...) • بهبود کمی و کیفی محتوای درسی • انعطاف پذیری در بهره گیری از استادان مختلف • درک بهتر چالش های آموزشی و سنجش قوی تر یاددهی و یادگیری • امکان بهره گیری از منابع مختلف و متنوع آموزشی • رفع مسائل سنتی و فرهنگی (به ویژه محدودیت های مربوط به دانشجویان دختر) • کاهش مسائل و مشکلات خوابگاهی • غلبه خانواده ها و دانشجویان بر بخشی از موانع اقتصادی • ﺑﻪدﺳﺖ آوردن ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﺮﮔﺰاری ﻣﻮﻓﻖ ﮐﻼس‌های آﻧﻼﯾﻦ و اﻣﮑﺎن اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﻌﺪ از رﻓﻊ ﻣﺸﮑﻞ ﮐﺮوﻧﺎ (ﺑﺮای ﻣﺜﺎل در روزﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ آﻟﻮدﮔﯽ هوا از ﺣﺪ ﻣﺠﺎز ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ.) • داﺷﺘﻦ وﻗﺖ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮای ﺗﻤﺎم ﮐﺮدن ﻣﺒﺎﺣﺚ درس، ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﺮﮔﺰاری ﮐﻼس ﺑﻪ‌ﺻﻮرت ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ (آﻓﻼﯾﻦ و ﺑﺎرﮔذاری ﻓﯿﻠﻢ و آﻧﻼﯾﻦ ﺑﺮای رﻓﻊ اﺷﮑﺎل) • ﺗﺴﻬﯿﻞ در ﺑﯿﻦ‌اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺷﺪن فعالیت‌های داﻧﺸﮑﺪه‌ﻫﺎ، ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻣﮑﺎﻧﺎت ﺑﺮﮔﺰاری کلاس‌های ﻣﺠﺎزی • ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از اﺗﻼف وﻗﺖ استادان و دانشجویان در ﺗﺮاﻓﯿﮏ شهری • اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﯾﺮی زﻣﺎن آﻣﻮزش: داﻧﺸﺠﻮ اﯾﻦ اﻣﮑﺎن را دارد در زﻣﺎن ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻓﯿﻠم های ﮐﻼس را ﺑﺒﯿﻨﺪ. • بازنگری مطالب درسی و به روزرسانی آنها به منظور آماده سازی مطالب برای کلاس‌های غیرحضوری • افزایش حجم مطالب تدریس شده به علت استفاده بهتر از وقت کلاس‌ها برای تدریس • استفاده بهتر از تصاویر و کلیپ‌های آموزشی در حین تدریس • استفاده از قابلیت‌های سامانۀ آموزش مجازی برای ارسال مطالب درسی و دریافت پاسخ تمرین‌ها • امکان مرور مجدد فیلم کلاس‌ها توسط دانشجویان • استفاده بهینه از زمان و مدیریت آن • اشتغال دانشجویان در حین تحصیل • صرفه جویی در هزینه‌ها • ایجاد تسهیلات برای پذیرش دانشجویان در سایر شهرها و روستاهای کشور • فراهم نمودن شرایط استفاده از استادان خارجی یا ایرانیان خارج از کشور • صرف وقت و انرژی کمتر جهت حضور در کلاس درس • تنوع بخشی به نحوۀ ارائه مطالب درسی برخط/ غیربرخط، فرمت ارائه (استفاده از روش هایVR/AR/HR )، استفاده از آزمایشگاه‌های شبیه سازی و دوقلوهای مجازی (Digital Twin) • امکان مستند سازی تجارب، سوابق و مدارک آموزشی در فضای مجازی، که امکان دانش‌کاوی آنها را فراهم می کند. • چالش ها: • حضور ﺻﻮری داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن در ﮐﻼس • ﻋﺪم اﻃﻤﯿﻨﺎن اﺳﺘﺎد از ﻣﯿﺰان و ﮐﯿﻔﯿﺖ ﯾﺎدﮔﯿﺮی ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ در ﺣﯿﻦ برگزاری ﮐﻼس • ﺑﺤﺚ ﺗﻘﻠﺐ در اﻣﺘﺤﺎن • ﻣﺸﮑﻼت ﻧﺎﺷﯽ از ﻧﺒﻮدن ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ اﺳﺘﺎد و داﻧﺸﺠﻮ • ﻣﺸﮑﻼت ﺑﺮﮔﺰاری ﮐﻼس‌های آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎﻫﯽ • اﻓﺰاﯾﺶ اﺳﺘﺮس و ﻣﺸﮑﻼت داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن در دوران ﮐﺮوﻧﺎ و ﮐﻼس‌های ﻣﺠﺎزی • ﻋﺪم ﺑﺮﺧﻮرداری ﻫﻤۀ داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن از اﻣﮑﺎﻧﺎت ﺳﺨﺖ اﻓﺰاری ﻣﻨﺎﺳﺐ و اﯾﻨﺘﺮﻧﺖ ﭘﺮﺳﺮﻋﺖ ﺑﺮای ﮐﻼﺳ‌‌‌ﻬﺎی ﻣﺠﺎزی • ﻋﺪم وﺟﻮد ﻣﺮز ﻣﺸﺨﺺ ﺑﯿﻦ ﺳﺎﻋﺎت ﮐﺎر و اﺳﺘﺮاﺣﺖ استادان • بحث و تبادل نظر کمتر در کلاس‌ها و تعامل کمتر بین استاد و دانشجو و تأثیر منفی آن بر کیفیت آموزش • کاهش کیفیت آزمون ها و آسان‌تر شدن امکان تقلب توسط دانشجویان • وقت گیر بودن فرایند طرح سوالات امتحانی و تصحیح پاسخ‌ها • اختلال‌های موجود در سامانه ایلرن به‌خصوص در زمان هایی که تعداد زیادی کلاس برگزار می شود. • قطع برق و اینترنت و ایجاد اختلال جدی در برگزاری آزمون های پایان ترم • عدم پاسخگویی برخی استادان از طریق ایمیل • به موقع حاضر نشدن محتوای درسی • عدم تمرکز دانشجویان در کلاس های مجازی • فقدان دسترسی به اینترنت پر سرعت در شهرهای کوچک • عدم وجود آموزش چهره به چهره و کاهش امکان ارزیابی استاد درس از میزان اثربخشی آموزش و فعالیت دانشجویان در کلاس • کاهش امکان حضور و غیاب دانشجویان • وجود مشکلات متعدد در کیفیت ارزیابی دانشجویان به‌ویژه در زمان آزمون‌های کتبی • کاهش کیفیت و امکان پذیری آموزش‌های گروهی و پروژه‌های عملی گروهی • کاهش کیفیت آموزش، به‌علت عدم امکان بررسی درک فهم موضوع توسط استاد درس به‌منظور تکرار مطالب • پیشنهادها و راهکارها: • ادامه آموزش‌های مجازی به‌صورت بخشی از فرایند آموزش یا برای برخی دروس • بررسی ارائه برخی دروس به صورت ترکیبی • انجام ارزیابی های مستمر (پروژه‌های کلاسی هفتگی، پروژ‌ه‌های عملی، آزمون میان ترم، نهایی و شفاهی) • تهیه طرح درس برای دروس عملی و آزمایشگاه‌ها با مشخص نمودن نحوه دسترسی به داده ها، آزمایشات، سیستم-های نرم افزاری، شبیه سازها، ...نحوه انجام آزمایش ها؛ ارزیابی‌ها و گزارش نویسی • تدوین استاندارد ارائه دروس مجازی • پایداری مقررات دانشگاه در خصوص کلاس های مجازی • بهره گیری از کارشناسان مسلط به مهارت های فضای مجازی جهت راهنمایی استادان • بررسی لازم جهت حفظ حقوق معنوی استادان در تهیه مطالب درسی • استفاده از ایده های جدید در طراحی سوالات. به عنوان مثال، استفاده از پارامترهای واقعی و سنجش عمیق دانش دانشجویان • مدیریت زمان بندی فایل ها جهت پیشگیری از خستگی دانشجویان • ارائه محتوای آفلاین قبل از کلاس و اختصاص وقت کلاس به پرسش و پاسخ و بحث • سنجش دقیق شرایط و پارامترهای آموزش حضوری و مجازی • آموزش مداوم استادان و نظارت بیشتر بر کیفیت عملکرد ایشان در فضای مجازی • نتیجه گیری: به نظر می رسد بحران کرونا نگرشی جدید در آموزش ایجاد نموده است. اگرچه از ابتدای این بحران، مقالات متعددی در این خصوص منتشر شدند که عمدتاً تمرکز خود را بر مزایای دنیای مجازی گذاشته بودند و پیش بینی هایی نیز در خصوص حرکت به سوی آموزش الکترونیکی صد درصدی (برای دوران پسا کرونا) ارائه شده بود، تجربه استادان و دانشجویان نشان می دهد که هیچ کدام از دو روش حضوری و الکترونیکی نمی تواند به تنهایی پاسخگوی نیازهای آموزشی جوامع باشد. در واقع نمی توان مدلی جامع و همه جانبه ارائه کرد که صرفاً برپایه آموزش حضوری یا آموزش الکترونیکی باشد. از این رو و با کنترل کرونا در سطح جهانی، دانشگاه ها و مراکز آموزشی خود را برای آموزش حضوری به کمک ابزارهای الکترونیکی آماده می کنند. به عبارت دیگر، پیش بینی می شود آینده آموزش، بصورت ترکیبی باشد. اما در این مسیر نباید از ادامه آموزش همکاران (هیأت علمی و کارمندان) و نیز دانشجویان جهت بهره برداری بهینه از امکانات الکترونیکی غافل شد.

کلیدواژه ها

کرونا، آموزش در دوران کرونا

وضعیت: چکیده برای ارائه به صورت پوستر پذیرفته شده است