| ترسیمی از یاددهی و یادگیری آینده با بهره گیری از پداگوژی و تکنولوژی |
| کد مقاله : 1051-NEXT |
| نویسندگان |
|
سیدامید فاطمی * رئیس مرکز فناوری های دیجیتالی دانشگاه تهران |
| چکیده مقاله |
| چکیده با همه گیری ویروس کرونا و تعطیلی اجباری آموزش حضوری، استادان علاوه بر روش سنتی چهره به چهره با روش یاددهی برخط نیز آشنا شدند. با تجربه هر دو روش در این نوشتار مسائل قابل تامل در هر دو روش معرفی می شوند. سپس بر مبنای اصول پداگوژی تصویری از یاددهی و یادگیری آینده ترسیم می شود. با استفاده از فناوریهای دیجیتالی نحوه تحقق مدل یاددهی – یادگیری آینده پیشنهاد می شود. در نهایت جمع بندی آموزش عالی آینده بر مبنای کلاس چرخشی و روش تلفیقی ارائه می شود. کلید موفقیت در یادگیری آینده شیوه دستاورد محور، دانشپذیر محور، فعالیت محور، محتوا محور و شبکه محور است. واژه‌های کلیدی: یادگیری الکترونیکی، یادگیری دانشجو محور، یادگیری فعالیت محور، یادگیری محتوا محور، یادگیری اجتماعی، آموزش عالی آینده، یادگیری تلفیقی ، یادگیری شخصی سازی شده 1. مقدمه: راهبردهای تدریس استاد دوره خود را بر اساس راهبردهای تدریس طراحی و اجرا می کند. صرف نظر از روش تحویل (چهره به چهره یا برخط) انواع راهبردهای تدریس به صورت زیر می باشند: [2] 1. تدریس مستقیم a. ارائه درس به صورت مستقیم، سخنرانی، ارائه اسلاید، .. 2. تدریس تعاملی a. وابسته به بحث و اشتراک گذاری با دانشپذیران 3. تدریس غیر مستقیم a. تشویق دانشپذیر به حل مسئله 4. مطالعه مستقل و آزاد a. معمولا تحت نظر استاد 5. یادگیری تجربی a. یادگیری با انجام، شبیه سازی، نقش بازی کردن و .. 2. روش سنتی چهره به چهره غالب آموزش چهره به چهره و یا کلاس سنتی زمانی است که استاد و دانشپذیران در یک مکان (کلاس دانشگاه) هستند و یادگیری در همان زمان اتفاق می افتد. [1] آنچه به طور معمول اتفاق می افتد استفاده از روش تدریس مستقیم در کلاس به صورت زیر است اگر چه مواردی نیز (به ندرت) به صورتی غیر از روش ذکر شده انجام می شود. در این روش استاد مبنای تدریس را سخنرانی در کلاس قرار می دهد و در ساعت درسی (بین یک ساعت تا یک ساعت و چهل و پنج دقیقه) بر روی تخته (یا به صورت ارائه) مطالب درسی را بیان می کند. دانشپذیران امکان پرسش از مطالب درسی را دارند و استاد پاسخ می دهد. زمان کلاس با توجه به حجم مطالب درسی به تدریس اختصاص می یابد و فرصت مباحثه و تمرین روی مباحث پیدا نمی شود. در عوض استاد برای تمرین و بالابردن سطح یادگیری دانشپذیران تمرین، پروژه و تکلیف به دانشپذیران می دهد. این فعالیتها توسط استاد و با دستیار آموزشی ارزیابی و بازخورد داده می شود و در صورت لزوم کلاس حل تمرین و رفع اشکال توسط دستیار گذاشته می شود. 3. مزایای تدریس بر اساس سخنرانی این روش که در دسته راهبرد تدریس مستقیم قرار می گیرد حاوی مزایای زیر می باشد: • روشی مناسب برای ارائه اطلاعات زیاد به تعداد زیادی دانشپذیر • مناسب برای توضیح و روشن کردن مواد درسی که مطالعه کرده اند • صحبت و ارتباط با تعداد زیادی دانشپذیر در یک لحظه • به عنوان ارائه یک الگوی رفتاری خوب است. (نحوه تفکر استاد، نحوه صحبت کردن، ...) • تاکید برای یادگیری بر اساس گوش دادن دارد. با وجود این که این روش متداول ترین راهبرد تدریس و خیلی جا افتاده است دارای نقاط ضعفی است که در بخش بعد اشاره می شود. 4. مشکلات تدریس بر اساس سخنرانی مهمترین عامل در مشکل تدریس همزمان بودن فرایند یاددهی از طرف استاد و یادگیری از طرف دانشپذیر و نداشتن زمان برای تامل و مکث بر روی مطالب مطرح شده می باشد. موارد زیر را می توان از نقاط ضعف تدریس مطرح کرد: • نگرفتن فیدبک جامع از دانشپذیر – در بهترین حالت چند دانشپذیر سوال مطرح می کنند. • قرار گرفتن دانشپذیران به صورت منفعل • اجبار دانشپذیران به تبعیت از استاد و عدم انعطاف در زمان، مکان و .. • طول سخنرانی باعث کاهش تمرکز می شود • تفاوتهای دانش پذیران را در نظر نمی گیرد و یک روش واحد برای همه اجرا می شود. • سطوح بالاتر یادگیری (به کار گیری، تحلیل، ترکیب، تولید و ساختن، ارزشیابی) تحقق پیدا نمی کند • لازم است استاد در ارائه مطلب، سخنرانی و حرف زدن ماهر باشند. • دانشپذیران در طول کلاس به کارهای دیگر می پردازند. 5. مسائل قابل تامل دیگر در آموزش چهره به چهره علاوه بر مشکلات تدریس بر اساس سخنرانی نکاتی قابل تامل در این شیوه را می توان این گونه ذکر کرد: • ارائه استاد تکرار پذیری ندارد. (مگر با دستگاه های در اختیار برای ضبط) • همه جلسات تشکیل نمی شود. تقویم دانشجویی و تقویم شخصی حاکم بر تقویم آموزش می شود. آلودگی و آب و هوا گاهی تاثیر گذار است. • اطلاعی (نظارتی) بر کیفیت تدریس استاد نیست. • استاد از دانشپذیر در درون کلاس خبر ندارد. • فرصت سوال و جواب و تعامل استاد و دانشپذیر یا نیست یا بسیار کم است. • دانشجویان خود یادگیرنده و متکی به فضای دیجیتال شده اند و تدریس یک طرفه را نمی پسندند. • استاد آموزش و تدریس را مساوی با دادن اطلاعات می داند در صورتی که امروزه به دست آوردن اطلاعات سخت نیست و استاد به جای دادن اطلاعات رسالت بالاتری مانند آموزش قدرت تحلیل و تفکر انتقادی دارد. 6. روش برخط نحوه ارائه مطالب در این روش به صورت برخط و استفاده از اینترنت می باشد. استفاده از اینترنت برای دسترسی به مطالب آموزشی؛ تعامل با محتوا، مدرس و دیگر یادگیرندگان؛ گرفتن کمک در حین فرآیند یادگیری، برای به دست آوردن دانش، ساخت معنا و پیشرفت را یادگیری الکترونیکی می گویند. در این روش لزومی به هم زمانی و هم مکانی استاد و دانشپذیران وجود ندارد. مطالب درسی بر روی سامانه مدیریت یادگیری قرار می گیرد و استاد و دانشپذیران از طریق شبکه اینترنت با هم تعامل دارند. 7. ویژگیهای روش برخط با توجه به نقش سامانه ها و فناوریهای دیجیتالی در تحقق یادگیری الکترونیکی ویژگیهای زیر برای این روش قابل ذکر است: • مبتنی بر فعالیتهای دانشپذیر و یادگیرنده محور • امکان قرار دادن انواع منابع و فعالیتها بر روی سامانه • عموما غیر همزمان با زمانبندی منعطف – البته کلاس مجازی زنده به صورت همزمان نیز قابل اجرا می باشد. • شکل گیری اجتماع یادگیری در فضای اینترنت • دارای انعطاف در مسیر یادگیری توسط دانشپذیر • ظرفیت بالا از استفاده همزمان دانشپذیران از سامانه • تجهیزات اندک مورد نیاز برای راه اندازی دوره (یک سامانه) 8. مسائل قابل تامل در روش برخط با توجه به پاندمی ویروس کووید 19 از اسفند 98 آموزش حضوری دانشگاه تعطیل و روش برخط به کار گرفته شد. در این مدت استادان و دانشجویان و کارشناسان برای ارتقاء کیفیت یاددهی و یادگیری روشها و نوآوریهای زیادی به کار بردند. در مجموع آموزش دانشگاه تهران دچار وقفه و افت قابل توجه نشد و گزارشهایی حتی در زمینه ارتقاء یادگیری نیز ارائه شد. با این تجربه زیسته برخی از مسائل روش برخط در لیست زیر ارائه می شوند. • حضور استاد در دانشگاه به عنوان قلب تپنده دانشگاه حیات دانشگاه را تضمین می کند که در این روش به شدت تقلیل یافت. • حضور دانشجویان در دانشگاه نشاط و شادابی در دانشگاه ایجاد می کند که در این روش به شدت تقلیل و بلکه صفر شد. • جلسات مشاوره و پژوهشی استاد و دانشجو کم شد. • افسردگی در دانشجویان (و دیگر عناصر) و اختلالات روحی-روانی افزایش یافت. • اجرای دروس عملی – کارگاهی – آزمایشگاهی مشکل و یا محال بود. • سلامت ارزیابی / آزمون از آموخته دانشپذیران کاهش یافت. • برخی از استادان و دانشجویان فناوری لازم هم از لحاظ دستگاه و هم از لحاظ اینترنت برای استفاده از منابع برخط نداشتند. • محتوای ایجاد شده توسط استادان کیفیت مطلوب نداشت. • تعامل بین استاد و دانشجو در مورد استادانی که از روشهای تعاملی برخط استفاده نمی کردند به شدت کاهش یافت. • ملاقات حضوری استاد و دانشجو به صفر رسید. 9. یاددهی و یادگیری آینده صرف نظر از روش اجرا (چه برخط و چه حضوری) با توجه به تئوریهای یادگیری (مخصوصا سازاگرایی و شناخت گرایی) و با توجه به یادگیرندگان نسل جدید و فناوریهای پیشرفته فعلی ارکان زیر به عنوان یادگیری آینده ارائه می شود. • برای استفاده کامل دانشپذیر لازم است محتوای با کیفیت و مخصوصا چند رسانه ای و تعاملی تهیه شود. • یادگیری بر اساس فعالیت دانشپذیر شکل می گیرد و یادگیرنده به یک عنصر فعال در فرایند یادگیری در مقابل یک عنصر منفعل تبدیل می شود. • یادگیرنده محور یادگیری خواهد بود و محتوا و فعالیتها برای یادگیرنده شخصی سازی می شود. • استاد برای تدریس خود طراحی انجام می دهد و اصول طراحی تدریس را به کار می برد. پیامدهای یادگیری و دستاوردهای درس خود را مشخص می کند. • یادگیری به صورت اجتماعی و در قالب شبکه های دانشجویی شکل می گیرد. به طور خلاصه یادگیری آینده محتوا محور، فعالیت محور، یادگیرنده محور، دستاورد محور و شبکه محور می باشد. یعنی یادگیری آینده را باید مفیدش (اول کلمه های ذکر شده) کرد. 10. پیشنهاد روش موثر برای یاددهی و یادگیری آینده مبتنی بر آنچه تا به اینجا مطرح شد روش زیر برای آموزش (چه در دوران کرونا و چه بعد از تمام شدن پاندمی) پیشنهاد می شود: یادگیری تلفیقی بر مبنای کلاس چرخشی در کلاس سنتی تدریس توسط استاد در کلاس انجام می شود و دانشپذیران برای رسیدن به سطوح بالای یادگیری بیرون از کلاس به انجام تکلیف و پروژه و بحث می پردازند. در این روش استاد به هنگام تحقق یادگیری عمقی کنار دانشپذیر حضور ندارد. در کلاس چرخشی محتوای درسی قبل از کلاس در اختیار دانشپذیر قرار می گیرد و در کلاس تکلیف، پروژه، کوئیز و بحث به همراه استاد و راهنماییهای او انجام می شود. در این روش سطح بالای یادگیری با راهنمایی و تسهیل استاد شکل می گیرد. طرح تدریس دانشجو محور و فعالیت محور استاد به تولید محتوا (ترجیحا چند رسانه ای و تعاملی) می پردازد و آنها را در اختیار دانشپذیران قرار می دهد. قبل از محتوا پیش آزمون برای ایجاد انگیزش برگزار می کند. بعد از مشاهده محتوا از دانشپذیران تقاضای بازخورد و انعکاس نسبت به مطالب می کند. ارتباطات برخط از طریق تالارهای گفتگو فراهم می کند. انواع فعالیتهای برخط در سامانه برای طیف دانشپذیران طراحی می کند. بر مبنای فعالیتها و آزمونهای مستمر ارزیابی تشخیصی ، تکوینی و تراکمی پی ریزی می کند. در طول دوره تدریس کلاسهای حضوری برای همراهی، راهنمایی، تعامل عاطفی و ایفای نقش راهنمای همراه برگزار می کند. 11. جمع بندی و ترسیم آینده استفاده استادان از روش برخط در دوران پاندمی به همراه تجربه سابق در روش چهره به چهره باعث شده است که مزایا و معایب هر دو روش را لمس کنند. همه ما متوجه اهمیت حضور فیزیکی و چهره به چهره شده ایم. و از این شرایط خسته و دلتنگ حضور هستیم. از آن طرف متوجه تاثیر پذیری یادگیری برخط و کمک فناوری دیجیتال در یادگیری شده ایم. فهمیدیم دانشگاه فقط آموزش مطالب درسی نیست. آموزش مطالب درسی با روشهای برخط بلکه بهتر هم تحقق یافت ولی شادی و نشاط در دانشگاه نیاز است. متوجه شدیم که کاربری کلاسها از صرف برگزاری سخنرانی به محل بحث و گفتگو و شادی و نشاط باید تغییر یابد. از صرفه جویی در مکانهای فیزیکی به ایجاد مراکز نوآوری و همفکری روی بیاوریم. متوجه شدیم که پارادیم جدید یادگیری شکل گرفته است و قابل تحقق با تلفیقی از یادگیری الکترونیکی و یادگیری حضوری است. یادگیری باید: محتوا، فعالیت، یادگیرنده، دستاورد و شبکه محور باشد(دستور بدهید که مفیدش کنید). اگر چه ابزار و فناوری در یاددهی و یادگیری نقش دارند، مهم تر بحث طراحی تدریس و پارادایم می باشد. توانمندسازی استادان، دانشجویان و کارشناسان برای استفاده بهینه از روشهای تلفیقی برنامه ریزی جدی بشود. کلاسها / استودیو هایی برای تولید محتوا و برگزاری کلاس تلفیقی / تعاملی ایجاد شود. 12. مراجع [1] https://www.lib.purdue.edu/uco/ForInstructors/face_to_face.html, Web captured on Aug. 4, 2021 [2] – “Chapter 7- Teaching and Learning Strategies”, VIU Teaching and Learning Handbook, available at https://ciel.viu.ca/sites/default/files/chapter7_teaching_strategies_viu_tl_handbook.pdf |
| کلیدواژه ها |
| یادگیری الکترونیکی، یادگیری دانشجو محور، یادگیری فعالیت محور، یادگیری محتوا محور، یادگیری اجتماعی، آموزش عالی آینده، یادگیری تلفیقی |
| وضعیت: چکیده برای ارائه شفاهی پذیرفته شده است |