| مروری بر تجربیات به دست آمده در تولید محتوا و اجرای دروس به صورت الکترونیکی |
| کد مقاله : 1047-NEXT |
| نویسندگان |
|
محمود رضا دلاور * مدیر قطب علمی مهندسی نقشه برداری در مقابله با سوانح طبیعی، دانشکده مهندسی نقشه برداری و اطلاعات مکانی، دانشکدگان فنی، دانشگاه تهران |
| چکیده مقاله |
| ییکی از مهمترین ویژگیهای عصر حاضر ورود به دوره انقلاب صنعتی چهارم است که در آن مرز بین فضاهای فیزیکی، دیجیتال و زیستی را کم رنگ نموده است و تاثیرات سیستمی، محدوده و سرعت تحولات را دگرگون نموده است به گونه ای که کل سیستم تولید، مدیریت و حکمرانی را دچار تحول شگرف کرده است. انقلاب صنعتی چهارم امکان اتصال میلیاردها انسان را از طریق وسائل همراه با قدرت پردازش چشم گیری، ظرفیت ذخیره سازی و دسترسی به دانش را به صورت نامحدودی فراهم می سازد. این توانمندیها با فناوریهای نوظهور در زمینه هایی مانند هوش مصنوعی، رباتیک، اینترنت اشیاء، ماشینهای خودران، پرینترهای سه بعدی، ریزفناوری، زیست فناوری، فناوری زمینی و ژئوماتیک و محاسبات کوانتومی نیز همراه شده و تاثیرات شگرفی در جهان ایفا نموده و خواهد نمود. یکی از مهمترین ویژگیهای انقلاب صنعتی چهارم، اینترنت اشیاء (internet of things-IoT)است که در علوم و مهندسی از دیدگاههای مختلف مورد بحث و بررسی و استفاده قرار گرفته است. یکی از ویژگیهای اینترنت اشیاء، خاصیت ارائه اطلاعات و خدمات به همه افراد در همه زمانها و مکانها تحت هر شبکه و سرویس است. یک بعد دیگر اینترنت اشیاء، ویژه سازی اطلاعات و خدمات برای کاربران است که به آن بافت آگاهی (context-awareness)، زمینه آگاهی یا وضعیت آگاهی situation-awareness)) نیز اطلاق می گردد. در حوزه آموزش های دیجیتال، با بکارگیری اینترنت اشیاء با مفهومی به عنوان آموزش فراگستر (ubiquitous education) مواجه هستیم جائیکه آموزش از قید و بندهای مکان و زمان خارج شده ضمن اینکه می تواند بر حسب نیاز و ویژگیهای کاربر، ویژه سازی گردد. به عنوان مثال اساتید می توانند نحوه ارائه دروس خود را به صورت برخط یا غیر برخط انتخاب کنند، مطالب درسی خود را جهت بازبینی خود و استفاده دانشجویان در زمانهای مختلف ضبط نمایند، از ترکیب فناوریهای مختلف از جمله فناوریهای واقعیت مجازی (virtual reality)، واقعیت افزوده (augmented reality)، فناوری ترکیبی از واقعیت مجازی و واقعیت افزوده (immerse technology)، دوقلوهای مجازی (digital twin)، آزمایشگاههای شبیه سازی، فیلم های ویدیویی، دسترسی برخط به وب سایتها، استفاده از فناوری عامل (agent technology) و موارد دیگر جهت ایجاد ارتباط پویا و تعاملی با دانشجویان استفاده نمایند. این مقاله با هدف بررسی تجربیات به دست آمده در تولید محتوا و اجرای دروس به صورت الکترونیکی، به تحلیل تجارب سه نیمسال تحصیلی در آموزشهای مجازی پرداخته تا با جمع بندی نظرات و تجربیات فوق با یک تحلیل نمات مثبت و منفی آموزش مجازی، ضمن بررسی وضع موجود به ارائه پیشنهاداتی برای ترسیم وضع مطلوب آموزشهای مجازی بپردازد. کلیدواژه: آموزش مجازی، کیفیت آموزش مجازی، فناوریهای نوظهور در آموزش مجازی، محدودیتها و پتانسیلهای آموزش مجازی مقدمه با پیدایش ویروس کرونا در جهان و ضرورت حفظ ایمنی اعضای هیات علمی، دانشجویان و کارکنان در برابر ویروس فوق، بسیاری از دانشگاهها و مراکز آموزشی جهان به فکر استفاده از آموزشهای مجازی افتادند تا آثار مخرب این ویروس را در حوزه آموزش کاهش داده و همچنین بتوانند با تبدیل این تهدید به فرصت، از امتیازات و ویژگیهای مثبت آموزشهای مجازی بهره مند گردند. ایده آموزش مجازی بر مبنای آموزش فراگستر به نحوی که اعضای هیات علمی بتوانند در هر زمان و مکان، تحت هر شبکه و سرویس و با ویژگیهای آموزشی ویژه سازی شده برای مخاطبان به آموزش در فضای مجازی پرداخته و بر مبنای فناوریهای نوظهور بویژه اینترنت اشیاء، واقعیت مجازی، واقعیت افزوده، آزمایشگاههای شبیه سازی، فناوریهای عاملها، ...به بهبود کیفیت آموزش اقدام نموده و رابطه تعاملی را با دانشجویان برقرار نمایند، مطرح شده است. آموزش مجازی فرصتها و تهدیدات متعددی را برای دست اندر کاران این حوزه فراهم می کند که باید با شناخت و تحلیل آنها ضمن استفاده از مزایای آموزش مجازی در ارائه خدمات آموزشی به صورت گسترده و خارج از محدودیتهای فضا و زمان، از محدودیتهای ایجاد شده بویژه در ارزشیابی دانشجویان، مشکلات عدم ارتباط چهره به چهره در آموزش، مشکلات و محدودیتهای زیرساخت فناوری اطلاعات و ارتباطات، کمبود نیروی انسانی پشتیبان آموزش مجازی و...را حتی المقدور کاهش داد. این مقاله با هدف بررسی تجربیات به دست آمده در تولید محتوا و اجرای دروس به صورت الکترونیکی، به تحلیل تجارب سه نیمسال تحصیلی در آموزشهای مجازی پرداخته تا با جمع بندی نظرات و تجربیات فوق با تحلیل نکات مثبت و منفی آموزش مجازی، ضمن بررسی وضع موجود به ارائه پیشنهاداتی برای ترسیم وضع مطلوب آموزشهای مجازی بپردازد. برخی تجربیات آموزش مجازی به شرح زیر هستند: الف- نکات مثبت - ایجاد تسهیلات برای پذیرش دانشجویان در سایر شهرها و روستاهای کشور - فراهم آوردن امکان تحصیل یا ادامه تحصیل افراد ساکن مناطق دور افتاده و محروم و در نتیجه حرکت به سمت عدالت آموزشی - صرف وقت و انرژی کمتر جهت حضور در کلاس درس - تنوع بخشی به نحوه ارائه مطالب درسی (برخط/غیربرخط)، فرمت ارائه (استفاده از روشهای VR/AR/HR)، استفاده از آزمایشگاه های شبیه سازی و دوقلوهای مجازی (Digital Twin)، کلان داده ها (Big data)،... - امکان بهتر مستند سازی تجارب، سوابق و مدارک آموزشی در فضای مجازی که امکان ثبت سوابق و دانش کاوی آنها را فراهم می کند - کمک به فراهم کردن بستر آموزشهای مادام العمر با برداشتن محدودیتهای فضا، زمان و رهایی از بسیاری از قیود آموزشهای کلاسیک و فیزیکی - کمک به کاهش آلودگیهای زیست محیطی در اثرات کاهش تردد دانشجویان و اساتید - امکان صرفه جویی در هزینه های جاری دانشگاهها جهت تامین خوابگاه، سلف سرویس، آزمایشگاهها و کارگاهها، کتاب خانه های فیزیکی و استفاده از این بودجه ها جهت توسعه زیرساختهای فناوری اطلاعات و ارتباطات، ایجاد و توسعه کتابخانه ها و منابع مطالعاتی دیجیتال، تهیه نرم افزارها، شبیه سازها و... - صرفه جویی در زمانی که جهت تردد به منظور حضور در جلسات فیزیکی مختلف از جمله جلسات دفاع پروپوزالها، پایان نامه ها، رساله ها؛ جلسات دانشگاه و...استفاده می شد - کمک به بین المللی سازی آموزش - فراهم نمودن شرایط ساده تر از نظر هزینه، زمان و فرایندهای اداری در استفاده از اساتید خارجی یا ایرانیان متخصص خارج از کشور - ایجاد تسهیلات پذیرش دانشجویان خارجی بدون نیاز به تامین منابع مالی سفر و اقامت، اخذ ویزا، .... ب- نکات منفی - عدم وجود آموزش چهره به چهره و کاهش امکان ارزیابی استاد درس از میزان اثربخشی آموزش و فعالیت دانشجویان در کلاس - کاهش امکان حضور و غیاب دانشجویان - وجود مشکلات متعدد در کیفیت ارزیابی دانشجویان بویژه در زمان آزمونهای کتبی - کاهش کیفیت در امکان انجام پروژه های عملی گروهی و فیزیکی توسط دانشجویان - کاهش کیفیت آموزش به علت عدم امکان بررسی فهم موضوع توسط دانشجویان و امکان تکرار درس توسط استاد - لزوم تخصیص زمان بیشتر اساتید جهت تهیه مطالب درسی و پیگیری امور پایان نامه های دانشجویان و انجام پژوهش به دلیل وجود عمده ارتباطات در فضای مجازی و وجود مشکلات ذیربط - مشکلات موجود در زیرساختهای فناوری اطلاعات و ارتباطات مانند پهنای باند اینترنت، سرعت شبکه، قطعی یا کاهش سرعت شبکه به دلایل مختلف، هزینه بالای استفاده از اینترنت، تهیه لپ تاپ و موبایل برای تعدادی از دانشجویان - عدم شفافیت سیاستهای کشور در حوزه فضای مجازی و عدم وجود یک نهاد هماهنگ کننده استفاده از فضای مجازی - عدم وجود سیستمهای راهنمای جامع، آسان جهت یادگیری و استفاده، تغییرات بسیار سریع سیستمهای مورد استفاده در آموزش مجازی، ... - امکان ضبط مطالب آموزشی توسط دانشجویان و استفاده های تجاری از مطالب بدون اطلاع و یا کسب مجوز مکتوب استاد درس و دانشگاه ج- پیشنهادات - ادامه آموزشهای مجازی به صورت بخشی از فرایند آموزش یا برای برخی دروس یا در برخی از جلسات - ارائه برخی دروس به صورت ترکیبی (مجازی/حضوری) - انجام ارزیابیهای مستمر (پروژه های کلاسی هفتگی، پروژه های عملی، آزمون میان ترم، آزمون نهایی و آزمون شفاهی) - تهیه طرح درس برای دروس عملی و آزمایشگاهها با مشخص نمودن نحوه دسترسی به داده ها، آزمایشات، سیستمهای نرم افزاری، شبیه سازها، ...نحوه انجام آزمایشات؛ ارزیابیها و گزارش نویسی - تدوین استانداردها، دستور العمها، آئین نامه ها و شیوه نامه های لازم جهت نظام مند و قانون مند سازی بیشتر ارائه و ارزیابی دروس مجازی - پایداری مقررات دانشگاه در خصوص کلاسهای مجازی (اخیراً اعلام شده که کلاسهایی که به صورت کامل غیربرخط ارائه شده، در ترفیع و ارتقای اعضای هیات علمی لحاظ نمی شوند که با توجه به عدم اعلام قبلی در زمان شروع و در طی ترم تحصیلی، می تواند برای برخی همکاران مشکل ساز شود) - برای حل مشکلات اعضای هیات علمی در ارائه دروس در فضای مجازی، نیاز به وجود کارشناسان بیشتر آموزش درفضای مجازی و حمایتهای بیشتر آنها است. - لزوم بررسی نحوه حفظ حقوق معنوی اساتید و دانشگاه در تهیه مطالب درسی. - تنوع بخشی به نحوه سوالات آزمونها به گونه ای که بیش از تکیه بر محفوظات ذهنی دانشجویان، قدرت تجزیه و تحلیل، خلاقیت، نوآوری، تفکر، شبیه سازی، مدلسازی، امکان ترکیب و تجمیع مطالب و تعاملات بین بخشهای مختلف درسی جهت کمک به تصمیم گیری و انتخاب راه حلهای بهینه را فراهم کند. - اصلاح آئین نامه های ترفیع، ارتقا و تبدیل وضعیت و استخدام اعضای هیات علمی جهت همگرایی با تحولات آموزش عالی از دانشگاههای نسل اول (آموزش گرا)؛ دانشگاههای نسل دوم (پژوهش محور)، دانشگاههای نسل سوم (کارآفرین) به دانشگاههای نسل چهارم (دانشگاههای خلاق، نوآور، با مسئولیت پذیری اجتماعی، دوست دار محیط زیست، متعهد به بهبود کیفیت زندگی شهروندان، بهبود اخلاق و هوشمند سازی حکمرانی، دانشگاه همگرا با انقلاب صنعتی چهارم در بستر یادگیری الکترونیکی) - انجام ارزیابیهای درونی و بیرونی فیزیکی و دیجیتال محتویات دروس، برنامه های درسی، طرح درس، به روز بودن اعضای هیات علمی، نحوه و میزان تعاملات علمی بین المللی، میزان مشارکت در شناخت و حل مشکلات صنعت و جامعه، - تدوین استانداردهای کنترل کیفیت، تضمین کیفیت و مدیریت جامع کیفیت برای فرایندهای آموزشی، نظارت و ارزیابی دروس، اعضای هیات علمی، کارکنان دست اندرکار آموزش و کمک آموزش، دستیاران آموزشی، مربیان آزمایشگاهها، ... - توجه به استقلال بیشتر دانشگاهها در تهیه، ارائه و به روز رسانی سیلابسهای درسی حسب نیاز بدون انجام بروکراسیهای پیچیده در دانشگاه و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - توجه بیشتر به اهمیت اساتید مشاور جهت ارائه راهنمائیهای تحصیلی، فرهنگی و علمی به دانشجویان در دوره آموزشهای مجازی - تعیین مجربترین اساتید گروههای آموزشی به عنوان هماهنگ کننده دروس یا خوشه های درسی به منظور کنترل کیفیت مطالب درسی ارائه شده و نحوه ارائه و ارزیابی انجام شده توسط اساتید جوانتر به منظور حفظ وحدت رویه و تضمین کیفیت آموزشی بویژه در زمان ارائه آموزشهای مجازی - اجباری نمودن طی نمودن دوره های آموزش مجازی، یادگیری و یاد دهی مجازی، فناوری آموزش، روانشناسی آموزش مجازی، ... - ایجاد یک درک مشترک در آموزش عالی در زمینه تفاوتهای آموزش دیجیتال، آموزش مجازی، یادگیری الکترونیکی، یاددهی الکترونیکی، آموزش برخط/غیربرخط، آموزش از راه دور، فضای مجازی، .... - مستند سازی تجارب اعضای هیات علمی، مشکلات و نظرات دانشجویان و کارکنان دست اندرکار آموزش مجازی و تحلیل مستمر تجارب در یک سیستم هوش سازمانی(Business intelligence-BI) به منظور بهبود مستمر کیفیت آموزش - تغییر نظام ارزیابی اعضای هیات علمی در آموزش مجازی جهت در برگیری ارزشهای نوین در نظامهای دانشگاهی مانند اخلاق درآموزش؛ تعهد فرهنگی و حرفه ای، میزان تعاملات علمی بین المللی، اثربخشی آموزش در حل مشکلات صنعت و جامعه، به روز بودن مطالب درسی، وقت گذاری برای آموزش و پاسخ به سوالات و ابهامات دانشجویان، حضور موثر در دانشگاه، ارتباط موثر با صنعت، همکاری با انجمنهای علمی و صنفی و سازمانهای مردم نهاد، تعریف پایان نامه ها و رساله های مورد نیاز جامعه و در تراز بین المللی؛ آموزش منش و اخلاق اسلامی و ایرانی جهت کمک به تربیت نیروی انسانی در فضای آموزش مجازی در راستای دستیابی به دانشگاه اسلامی تمدن ساز، ترویج وطن دوستی و تعهد به حل مشکلات کشور و افتخار به ارزشهای ملی و اسلامی، شناخت دستاوردهای ایرانیان و مسلمانان در توسعه علوم و فناوری در جهان (مانند کتاب پنج هزار سال تاریخ مهندسی ایران تالیف شده توسط انجمن فارغ التحصیلان پردیس دانشکده های فنی، دانشگاه تهران) و تحلیل علل عقب ماندگیهای علمی، فناوری، اجتماعی و اقتصادی و لزوم حفظ وحدت ملی و کوشش جهت استفاده از مزایای آموزش دیجیتال و ویژگیهای انقلاب صنعتی چهارم جهت کاهش کشور فاصله با کشورهای پیشرفته - کاهش ساعت موظفی تدریس اعضای هیات علمی به منظور تمرکز بیشتر بر ارتقای کیفیت آموزش مجازی و فیزیکی و ایجاد بستر ارائه دروس کمتر توسط اعضای هیات علمی جوانتر به منظور تمرکز بیشتر بر پژوهش، تهیه مطالب درسی، کسب تجربه در کنار اساتید مجرب - انجام پژوهش در خصوص اثربخشی آموزشهای مجازی - استفاده بیشتر دانشگاه از ظرفیت نهادهایی مانند کرسی یونسکو در آموزش مهندسی، انجمن علمی آموزش مهندسی، موسسه ارزشیابی در آموزش مهندسی، قطبهای علمی و اندیشکده ها در تدوین استانداردهای آموزش و ارزیابی برای آموزشهای مجازی، فیزیکی و ترکیبی - تدوین برنامه راهبردی دانشگاه بر مبنای آموزشهای مجازی، استفاده از آموزشهای کوتاه مدت جهت پر نمودن خلاء های آموزشهای مقطع دار، توسعه مهارت آموزی، ارتباط با صنعت و انجام پژوهشهای محض و کاربردی در آموزش مجازی - توسعه ظرفیت سازی در آموزش مجازی در تراز بین المللی با مشارکت در طرحهای اراسموس پلاس، یک جاده یک کمربند، ماری کوری، .... - توسعه وبینارهای ملی و بین المللی در زمینه آموزش مجازی، فیزیکی و ترکیبی - دانش کاوی (information mining) در تجارب آموزش مجازی - ماژولار نمودن بخشهای آموزش برخط و خود آموزهای آموزشهای مجازی در سایت آموزش مجازی دانشگاه - ارتقای سیستمهای آموزش مجازی مانند ایلرن جهت ایجاد روابط تعاملی اساتید و دانشجویان با ارتقای زیرساخت فناوری اطلاعات و ارتباطات دانشگاه نتیجه گیری آموزش مجازی فرصتهای بسیاری را در خصوص تسهیل و تسریع در استفاده از مجموعه ای از فناوریهای نوظهور بویژه اینترنت اشیاء، واقعیت مجازی، واقعیت افزوده، شبیه سازها و...در جهت کاهش مشکلات تعامل مطلوب اساتید و دانشجویان در امر آموزش را فراهم نموده است. از طرف دیگر مشکلات موجود در زیرساخت فناوری اطلاعات و ارتباطات، کمبود نیروی انسانی در بخشهای مدیریت فضای مجازی دانشگاهها جهت ارائه سرویسهای لازم به اعضای هیات علمی و دانشجویان، کاهش کیفیت ارزیابی دانشجویان و...سبب شده است تا نیاز به استاندارد سازی بیشتر آموزش مجازی، تقویت بیشتر زیرساخت فناوری اطلاعات و ارتباطات دانشگاهها، توجه به ویژگیهای حقوق معنوی پدیدار کنندگان محتوا در آموزش مجازی، سیاست گذاری های جدید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و دانشگاهها در زمینه تقویت فرهنگ آموزش مجازی، لزوم توسعه تعاملات علمی و بین المللی دانشگاهها جهت تبادل تجارب و ظرفیت سازی در آموزشهای کوتاه مدت و مقطع دار در آموزش مجازی، توجه به مهارت آموزی و آموزشهای عملی در آموزشهای مجازی، بهبود نظام ارزشیابی اعضای هیات علمی منطبق بر ویژگیهای فضای مجازی جهت همگرایی با انقلاب چهارم صنعتی و ورود به نسل چهارم نظامهای دانشگاهی، لزوم توجه به زیرساختهای فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و قانونی در آموزشهای مجازی و انجام پژوهشهای محض و کاربردی در بهبود و ارتقای آموزشهای مجازی می باید مورد توجه قرار گیرند. |
| کلیدواژه ها |
| آموزش مجازی، کیفیت آموزش مجازی، فناوریهای نوظهور در آموزش مجازی، محدودیتها و پتانسیلهای آموزش مجازی |
| وضعیت: چکیده برای ارائه به صورت پوستر پذیرفته شده است |