| مشارکت الکترونیک و یادگیری مشارکتی با کمک ابزارهای دیجیتال به منظور طراحی و تغییر محیط‌های انسان‌ساخت |
| کد مقاله : 1044-NEXT |
| نویسندگان |
|
محمد نورانی سعدالدین * دانشکده معماری / پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران |
| چکیده مقاله |
| با وجود ظرفیت‌های بسیار نوآوری‌های رایانه‌ای و فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات برای تسهیل فرایندهای مشارکتی و تجارب متعدد در این زمینه، همچنان بسیاری از قابلیت‌های این ابزارها برای طراحان و افرادی که در بهبود محیط انسان‌ساخت فعالیت می‌کنند ناشناخته مانده و از جعبه سیاه مفهوم عام تکنولوژی خارج نشده است. با وجود پژوهش‌ها و تجارب بسیار در به‌کارگیری ابزارهای دیجیتال ضمن پروژه‌های مشارکتی مربوط به فضاهای کالبدی، تا کنون رویه‌ای پیشنهاد نشده که ارتباط و کاربرد ابزارهای دیجیتال گوناگون را در مراحل مختلف مشارکت توضیح دهد و امکان یادگیری مشارکتی آسان‌تر را در تمام مراحل به کمک ابزارها تشریح نماید. در این پژوهش امکان یکپارچگی میان گونه‌های مختلف ابزارهای دیجیتال در فرایندهای معماری و طراحی مشارکتی بررسی خواهد شد. این پژوهش برای یکپارچه‌سازی فناوری‌های دیجیتال مختلف که به فرایندهای مشارکتی کمک می‌کنند، مفهوم مشارکت الکترونیک را در معنایی جدید پیشنهاد می‌دهد. این مفهوم عاریتی که تا پیش از این بیشتر در مقیاس‌های کلان و در زمینه حکروایی و مدیریت شهری به کار رفته، در این پژوهش برای تغییر محیط انسان‌ساخت در مقیاس خرد و تسهیل مشارکت میان گروه‌های مولد مسائل طراحی (طراحان و کاربران) مناسب‌سازی می‌شود. هدف این است که کاربرد و ارتباط گونه‌های مختلف ابزارهای دیجیتال (اعم از نرم‌افزارها، بازی‌های رایانه‌ای، اپلیکیشن‌های موبایل و محیط‌های آنلاین) در مراحل مختلف فرایند معماری مشارکتی و تغییر جمعی فضاهای کالبدی تشریح شود. این فرایند به نوعی یک فرایند یادگیری مشارکتی است که با تعامل کاربران، طراحان و معماران انجام می‌شود و می‌توان در کلاس‌های عملی و طراحی دانشگاه نیز از آن بهره گرفت. با توجه به این‌که تاکنون یک شیوه آموزشی دیجیتال به‌خصوص برای طراحان و معماران توسعه پیدا نکرده، این مدل می‌تواند زمینه یادگیری مشارکتی را در دروسی مانند معماری، برنامه‌ریزی و طراحی شهری، و دروس مرتبط با تغییر فضاهای کالبدی فراهم آورد. روش پژوهش ترکیبی از روش استدلال منطقی (به منظور شکل‌گیری چارچوب و رویه مشارکت) و توصیف و تحلیل تجارب پراکنده‌ی موجود در حوزه‌ی طراحی و یادگیری مشارکتی (برای آزمودن و تکمیل مدل پیشنهادی) است. ابتدا با تحلیل منطقی مدل‌هایی که فرایند معماری مشارکتی را توضیح می‌دهند، یک مدل رویه‌ای پشتیبان برای جای‌دهی ابزارهای دیجیتال در این فرایند شکل می‌گیرد و با تحلیل مدل‌های مشارکت، چارچوبی اولیه برای گونه‌شناسی ابزارهای دیجیتال فراهم می‌شود. برای تشریح فرایند مشارکت از ماتریس مشارکت نیک وِیتس، مدل مشارکتی لیسا هورِلی و روش مشارکتی هنری سانوف بهره گرفته می‌شود. سپس ابزارهای دیجیتال گوناگون بر اساس شیوه کاربردشان در تجارب مشارکت الکترونیک در دو دهه اخیر گونه‌شناسی می‌شوند. گونه‌شناسی ابزارهای دیجیتال بر اساس جنس فعالیت مشارکتی و سطح مشارکت احتمالی هنگام استفاده از آن‌ها، جنس اطلاعاتی که در این ابزارها به گردش می‌افتد و همچنین کاربرد این ابزارها در مراحل گوناگون برنامه‌دهی، طراحی، اجرا و ارزیابی پس از اجرا صورت می‌گیرد. شاید شناسایی گونه‌های مختلف ابزارهای دیجیتال برای فعالیت‌های مشارکتی در هیچ حوزه‌ای به اندازه حوزه آموزش و یادگیری توسعه پیدا نکرده باشد. یک نگاه در دسته‌بندی فعالیت‌های آموزشی که می‌توانند با فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات حمایت شوند، استفاده از ساختار تکلیف-محور است. هِلِن بِتهام و رونا شارپ برای حیطه‌بندی فعالیت‌های یادگیری با کمک فناوری‌ّهای اطلاعات و ارتباطات، فعالیت‌ها و تکالیف آموزشی را بر اساس ماهیتشان دسته‌بندی کرده‌اند که فعالیت‌های جذبی، فعالیت‌های مدیریت اطلاعات، فعالیت‌های انطباقی، فعالیت‌های ارتباطی، فعالیت‌های ثمربخش و سازنده و فعالیت‌های تجربی را تفکیک می‌کند. این شیوه از گونه‌شناسی ابزارهای دیجیتال بر اساس فعالیت‌ها و اهداف مورد نیاز می‌تواند کاربرد این ابزارها را در فرایندهای مشارکتی آسان‌تر سازد. ابزارهای دیجیتال دیگری که طی دو دهه اخیر در حوزه آموزش کاربرد گسترده‌ای پیدا کرده‌اند ابزارهای وب ۲ هستند. دسته‌بندی‌های متفاوتی از این تکنولوژی‌ها ارائه شده است. در این دسته‌بندی‌ها به ۷ تا ۱۲ دسته گوناگون اشاره شده است. دسته‌بندی خوشه‌ای باوِر در این زمینه کامل‌ترین نوع دسته‌بندی است که در سال ۲۰۲۰ و در اوج همه‌گیری ویروس کرونا صورت گرفته است. در حوزه‌های شهر هوشمند و مدیریت شهری، حکمروایی و مشارکت الکترونیک صورت تعریف‌شده‌تری دارد و گونه‌شناسی‌های مختلفی نیز برای تمییز نقش فناوری‌های گوناگون صورت گرفته است. معیار دیگر برای دسته‌بندی ابزارها در نظر گرفتن جنس و سطح مشارکت است که در هر زمینه‌ای متفاوت خواهد بود. برای انجام این تفکیک می‌توان از مدل‌های حوزه مشارکت کمک گرفت. برای درجه‌بندی مشارکت می‌توان معیارهای گوناگونی را در نظر گرفت. این معیار می‌تواند انگیزه‌ی افراد مشارکت‌کننده بر اساس نیازهای غالب آن‌ها باشد. معیار دیگر می‌توان میزان و شیوه‌ی توزیع قدرت میان تصمیم‌گیران و مشارکت‌کنندگان باشد. این شیوه که اولین بار توسط آرنشتاین مطرح شده، چندگانگی معنایی مشارکت را به کمک تمثیل نردبان به تصویر می‌کشد. آرنشتاین نظریه‌اش را بر این ادعا بنیان کرده است که مشارکت شهروندان، به معنی قدرت شهروندان است. بسیاری از گونه‌شناسی‌های دیگر مشارکت در حوزه‌های مدیریت و برنامه‌ریزی در واقع توسعه و مناسب‌سازی مدل آرنشتاین در زمینه‌های گوناگون بوده‌اند. در میان این مدل‌های اقتباسی، مدل مشارکت کودکان در طراحی و برنامه‌ریزی راجِر هارت می‌تواند در این پژوهش کاربرد پیدا کند. در اغلب مدل‌ها سه سطح یا جریان مشارکتی پذیرفته شده که عموما از آن‌ها با نام‌های مشارکت شعاری، مشارکت محدود و مشارکت واقعی یاد می‌شود. مدل‌ها و رویکردهایی نیز در زمینه‌ی مشارکت آنلاین و مشارکت اینترنتی توسعه پیدا کرده‌اند که ممکن است بتوان در شکل‌دهی به چارچوب مشارکت دیجیتال در معماری از آن‌ها بهره گرفت. برای مثال می‌توان به مدل دیاگرامی دِرِک ونموت با نام «چهار سی در مشارکت آنلاین » اشاره کرد. راس مِیفیلد نیز مدلی را برای توضیح قانون قدرت مشارکت در محیط‌های آنلاین تبیین نموده است. بِرنُف و لی نیز با توسعه‌ی مدل آرنشتاین نردبان مشارکت آنلاین را در سال ۲۰۰۷ پیشنهاد داده و بعد از تجارب مشارکت آنلاین آن را در سال ۲۰۱۰ بازبینی نمودند. ریک ویکلین بر این موضوع متمرکز شده که مشارکت در شبکه‌های اجتماعی آنلاین به چه صورت اتفاق می‌افتد. تیم دِیویس نیز مدلی را توسعه داده که شش قانون مشارکت آنلاین را توضیح می‌دهد. می‌توان بسیاری از مدل‌های حوزه‌ی مشارکت آنلاین را با ساختاری شبکه‌ای نشان داد که روابط و رفتارهای افراد و گروه‌ها را هنگام مشارکت توضیح می‌دهند. دسته‌ی دیگر این مدل‌ها در واقع تلاشی برای انطباق مدل‌های مشارکتی موجود (مانند نردبان مشارکت آرنشتاین) در محیط‌های آنلاین هستند. در نهایت با توصیف و تحلیل تجارب عملی، ابزارهای گوناگون بر طبق گونه‌شناسی انجام شده در مدل رویه‌ای جای‌گذاری می‌شوند و شیوه‌ی مناسب به‌کارگیری و برقراری ارتباط میان این ابزارها در مراحل مختلف توضیح داده می‌شود. |
| کلیدواژه ها |
| مشارکت الکترونیک، معماری مشارکتی، طراحی مشارکتی، ابزارهای دیجیتال، فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات |
| وضعیت: چکیده برای ارائه به صورت پوستر پذیرفته شده است |