همایش بین المللی یادگیری الکترونیکی : تجربه های زیسته، ارزیابی و آینده نگاری

آسیب شناسی یادگیری برخط در آموزش مهندسی در بحران کرونا: مورد دانشگاه تهران

کد مقاله : 1015-NEXT

نویسندگان

سما قریشی *¹، سیدامید فاطمی²، زهرا شاطرزاده یزدی³

¹آموزش مهندسی، علوم مهندسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

²رئیس مرکز فناوری های دیجیتالی و عضو هیات علمی دانشکده برق و کامپیوتر دانشگاه تهران

³دانشکده علوم مهندسی، پردیس فنی مرکزی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده مقاله

با شروع شیوع کووید 19 در کشور چین در دسامبر 2019 و گسترش سریع آن در سطح جهان، سازمان بهداشت جهانی در مارس 2020 این بیماری را یک پاندمی اعلام نمود. با جدی شدن مسئله شیوع، کشورهای مختلف، از آن جمله ایران، برای مبارزه با همه گیری این ویروس به سیاست قرنطینه و تعطیلی سازمان‌ها روی آوردند. نظام‌های آموزشی نیز از این سیاست مستثنی نبوده و بنا به گزارش ارائه شده یونسکو تا تاریخ 7 می 2020، در 180 کشور جهان مدارس و به طورکلی سیستم‌های آموزشی در تمام سطوح و مقاطع تعطیل شدند؛ یکی از سیاست‌های رایج در سیستم‌های آموزشی در سراسر جهان در دوران پاندمی اجرای پروتکل‌های «یادگیری الکترونیکی اضطراری» بوده است تا علاوه بر بهره‌مندی افراد از آموزش، استرس ناشی از فاصله گذاری اجتماعی و در خانه ماندن نیز کاهش یابد، به طوری که نزدیک 70 درصد موسسات آموزش عالی، کلاس‌های حضوری خود را به سیستم‌های یادگیری آنلاین تغییر دادند
در یک سال اخیر، اگر چه پاندمی کرونا، مشکلات زیادی بر تمام شاخص‌های جامعه از جمله اقتصاد، سلامت و ارتباطات اجتماعی مردم تحمیل کرد، اما منجر به شکوفایی برخی قابلیت‌ها در کشور شد که از جمله آن می‌توان به فراگیر شدن و رونق یافتن یادگیری الکترونیکی و پیاده‌سازی سریع برنامه‌های یادگیری آنلاین در دانشگاه‌های سراسر کشور اشاره کرد. یادگیری الکترونیکی اضطراری مزایای فراوانی از جمله تداوم امر یادگیری در شرایط بحران، گسترش دسترسی به فرصت‌های آموزشی، صرفه جویی در هزینه‌ها و زمان رفت‌وآمد، انعطاف‌پذیری بیشتر، قابلیـت مستندسـازی محتـوای درسـی بـرای تسهیل دسترسی دانشجویان و قابلیت استفاده مجدد برای آموزش عالی را دارد اما اجرای این دوره‌ها در زمینه تجهیز فناوری‌های زیرساختی، ترافیک بالا و قطعی سامانه، برگزاری کلاس‌های دروس عملی، عدم تعامل چهره به چهره، کیفیت پایین اینترنت، عدم دسترسی به امکانات مورد نیاز و مسائل نظیر آن اشکالاتی داشته، دانش‌جویان و مدرسان با چالش‌های اساسی روبرو بودند و فرایندهای یاددهی و یادگیری بدون برنامه ریزی و به صورت سعی و خطا انجام شده‌اند.
به نظر می‌رسد که یادگیری الکترونیکی در کشور ما وارد یک فاز جدیدی شده و توجه بیش‌تری به آموزش‌های مبتنی بر وب معطوف شده است. البته برای این منظور لازم است یک نظام یادگیری الکترونیکی کارآمد و اثربخش در کشور توسعه و پیاده‌سازی گردد. در طول دو ترمی که در بحران کرونا، یادگیری الکترونیکی در دانشگاه‌های سراسر کشور اجرا شد، این نوع یادگیری چه بسا در بسیاری موارد کارایی لازم را نداشت و دانش‌جویان با مشکلات و چالش‌های گوناگونی پیش رو بودند. هدف از این پژوهش بررسی ادراک و دیدگاه دانشجویان مهندسی از یادگیری برخط در بحران همه گیری COVID-19 در دانشگاه تهران می‌باشد و سوال تحقیق نیز عبارت است از «چالش‌های دانشجویان مهندسی، در یادگیری الکترونیکی در دوران کرونا چه بوده است؟» که به این منظور از طرح تحقیق ترکیبی بهم تنیده و از شیوه مرتبط نمون داده‌های کمی و کیفی استفاده گردید. یک چارچوب نظری برای درک عوامل و عناصر موثر در یادگیری برخط ارائه گردید و سپس براساس این چارچوب نظری پرسشنامه‌ کارایی یادگیری برخط در دوران کرونا در دو حوزه عوامل مربوط به محتوا و عوامل مربوط به یادگیرنده و مدرس طراحی شده است و به دلیل طولانی شدن پرسشنامه، به دو پرسشنامه کوتاه‌تر تقسیم شد. پرسشنامه الف که شامل سوالات مربوط به محتوا و پرسشنامه ب شامل سوالات مربوط به یادگیرنده و مدرس می‌شد.
340 نفر از دانش‌جویان مهندسی ورودی سال 98 و 99 دانشگاه تهران در پاسخگویی به پرسشنامه‌های آنلاین تهیه شده مشارکت داشتند به این نحو که 180 نفر به پرسشنامه الف و 160 نفر نیز به پرسشنامه ب و سوالات طیف لیکرت و پایان باز طراحی شده پاسخ دادند. برای تحلیل آماری داده‌های کمی از نرم افزار IBM SPSS Statistics 21 و برای تحلیل داده‌های کیفی حاصل از سوالات با پایان باز از روش تحلیل موضوعی و کدبندی استقرایی با نرم افزار MAXQDA Analytics Pro 2020 استفاده گردید.
براساس نتایج تحلیل‌های آماری، حجم بالا و نامعقول محتوای درسی، فعالیت‌ها و ارزشیابی‌ها (با میانگین 0.58)، کاربردی نبودن محتوای دوره و فعالیت‌ها و عدم وجود مسئله‌های دنیای واقعی (با میانگین 0.79) استفاده از روش‌ تدریس سخنرانی و استفاده نکردن از استراتژِی‌های تدریس یادگیرنده محور (با میانگین 0.92)، مشارکت کارآمد و موثر در کارهای گروهی (با میانگین 1.33)، نداشتن نقش فعال در کلاس‌های برخط (با میانگین 1.90)، ضعف در کلاس‌های عملی، آزمایشگاهی و کارگاه‌ها (با میانگین 2.01)، انگیزه پایین برای شرکت در کلاس‌های برخط، مشاهده ویدیوها، مشارکت در بحث‌ها و انجام فعالیت‌ها (با میانگین 2.04)، نبود عدالت آموزشی و تقلب (با میانگین 2.10) و عدم وجود بحث و گفت‌وگوهای کلاسی و نبود امکان پرسش و پاسخ و رفع اشکال (با میانگین 2.10) چالش‌هایی بودند که دانش‌جویان در طول سه ترم اجرای یادگیری برخط در دوران کرونا با آن‌ها مواجه شده بودند. نتایج حاصل از تحلیل کیفی نیز همسو با نتایج تحلیل‌های کمی بوده و به ترتیب عوامل روش‌های نامناسب و استراتژی‌های تدریس یاددهنده محور و منفعل (24.34 درصد)، حجم بالا ( 21.74 درصد)، تعامل پایین (19.3 درصد)، انگیزه پایین (18.26 درصد)، ضعف در یادگیری (17.39 درصد) کدهای مکرر در بین پاسخ‌های دانشجویان بودند. همچنین جمع‌بندی پاسخ‌ها به سه عبارت 1- مشتاقم بار دیگر تجربه‌ی یادگیری برخط را تکرار کنم، 2- ترجیح می‌دهم بعد از پاندمی کرونا همچنان یادگیری برخط ادامه داشته باشد و ترکیب یادگیری برخط و 3- آموزش حضوری را برای آینده مفیدتر می‌دانم به شکل زیر بود.
مشتاقم بار دیگر تجربه‌ی یادگیری برخط را تکرار کنم 19.11 درصد موافق، 67 درصد مخالف، میانگین 2.1 و انحراف معیار 1.36
ترجیح می‌دهم بعد از پاندمی کرونا همچنان یادگیری برخط ادامه داشته باشد 22.94 درصد موافق، 65.58 درصد مخالف، میانگین 2.2 و انحراف معیار 1.41
ترکیب یادگیری برخط و آموزش حضوری را برای آینده مفیدتر می‌دانم 49 درصد موافق، 32 درصد مخالف، میانگین 3.25 و انحراف معیار 1.46
امید است با بررسی این چالش‌ها و نقاط قوت و ضعف یادگیری الکترونیکی و بهره‌گیری از تجارب کسب شده در دوران پاندمی، در پژوهش‌های آتی پیشنهاد چارچوب مناسب برای اجرای یاددهی و یادگیری موثر به صورت بر خط ارائه گردد و مدرسان با توجه به این چارچوب قادر به انجام اصلاحات لازم و اجرای روش‌ها و تکنیک‌های مناسب برای یاددهی و یادگیری در ترم‌های آتی و پساکرونا باشند.

کلیدواژه ها

یادگیری برخط، یادگیری الکترونیکی اضطراری، چالش دانش‌جویان، یاددهی و یادگیری، نظرات دانش‌جویان، آموزش مهندسی، کویید 19

وضعیت: چکیده برای ارائه شفاهی پذیرفته شده است