| تبادل تجربیات یاددهی و یادگیری الکترونیکی از دیدگاه دانشجویان در دانشگاه تهران به واسطه شیوع ویروس کرونا |
| کد مقاله : 1002-NEXT |
| نویسندگان |
|
علی زارعی *1، محمد جوادی پور2 1دانشجوی دکتری برنامه‌ریزی درسی دانشگاه تهران 2دانشیار گروه مطالعات برنامه درسی دانشگاه تهران |
| چکیده مقاله |
| هدف: نوآوری‌های آموزشی در آموزش و پرورش و آموزش عالی کشور ایران در دوران شیوع ویروس کرونا بیش از پیش اهمیت پیدا کرده است. بعد از شیوع ویروس کرونا در ایران، کلیه همایش‌ها، نشست‌های تخصصی و همچنین کلاسهای آموزشی دانشگاه‌ها به دستور وزیر بهداشت تعطیل و باید چاره‌ای تدبیر می‌شد تا امر آموزش استمرار پیاده کند. دانشگاه تهران که نماد آموزش عالی کشور محسوب می‌شود و امر آموزش و یادگیری از اساسی‌ترین ارکان این دانشگاه محسوب می‌شود، بنابر پیام ریاست محترم وزارت علوم، قرار شد که کلیه کلاسهای آموزشی و درسی، اعم از لیسانس، فوق لیسانس و دکتری به صورت الکترونیکی برگزار گردند. بنابراین هدف پژوهش حاضر واکاوی مشکلات یادگیری الکترونیکی در دانشگاه تهران به‌واسطه شیوع ویروس کرونا بود. روش پژوهش: برای درک پدیده‌های اجتماعی از روش پژوهش کیفی استفاده می‌شود (دلاور، 1393) و چنانچه پژوهشگر بخواهد ساختار و معنای ضمنی یک پدیده را با توجه به معنایی که افراد از آن در زندگی خود تجربه کرده‌اند آشکار نماید، از روش پژوهش پدیدارشناسی استفاده می‌شود (بازرگان، 1394). پدیدارشناسی مطالعه ماهیت‌هاست و با این روش به دنبال یافتن تعاریفی از ماهیت‌ها مانند ماهیت ادراک یا ماهیت هوشیاری هستیم (مرلوپنتی ، 1996؛ به نقل از زارعی و دهقانی، 1397). پژوهش حاضر مبتنی بر روش پدیدارشناسی توصیفی است. بازه زمانی پژوهش سال 1399 بود با توجه به موضوع پژوهش و با توجه به دیدگاه بازرگان برای انجام پژوهش‌های آموزشی که بتواند راه‌گشای شناخت عمقی عناصر آموزشی باشد، باید از روش‌های کیفی استفاده نمود (قربانخانی و صالحی، 1396). در پژوهش حاضر تلاش شده با استفاده از رویکرد تفسیرگرایانه، ضمن واکاوی مشکلات آموزش الکترونیک در دوران شیوع ویروس کرونا بازنمایی شود. میدان پژوهش، دانشگاه تهران بوده است که از این میدان، دانشجویان کارشناسی، ارشد و دکتری انتخاب شدند. به دلیل ماهیت پژوهش از مصاحبه نیمه‌ساختاریافته استفاده شده است؛ این گونه که ابتدا مصاحبه شوندگان در جریان موضوع بحث قرار گرفتند و از آن‌ها درخواست شد تا به پرسش‌های پژوهش جواب دهند، سپس در ادامه روند مصاحبه در جهت هدف پژوهش توسط پژوهشگر هدایت شد. جمع‌آوری داده‌ها آنقدر ادامه پیدا کرد که امکان دست پیدا کردن مضمون‌ها و زیرمضمون‌ها وجود داشته باشد، اما وقتی به اشباع داده‌ها برسد، نیازی به افزایش تعداد افراد گروه نمونه ندارد. در این حالت، داده‌های جدیدی که در پژوهش وارد می‌شوند، طبقه‌بندی موجود را عوض نمی‌کنند. حدّ اشباع نظری 13 نفر از دانشجویان بودند که با استفاده از روش نمونه‌گیری هدف‌مند از نوع ملاکی متناسب با موضوع پژوهش ما انتخاب شدند. زمان صرف شده برای هر مصاحبه انفرادی، بین 30 تا 40 دقیقه بود. به این دلیل که این پژوهش در دوران شیوع ویروس کرونا انجام شده است و امکان مراجعه حضوری پژوهشگر در میدان پژوهش نبود، با استفاده از شبکه‌های اجتماعی تلگرام ، واتس‌آپ ، اینستاگرام و حتی تماس تلفنی مصاحبه‌هایی انجام گردید. بدین منظور ملاک‌های ما برای انتخاب دانشجویان این بود که اولاً در دوران شیوع ویروس کرونا واحدهای آموزشی در سامانه داشته باشند و امتحانات خود را به صورت مجازی در سیستم گذرانده باشند و دوماً مشکلاتی را در زمینه آموزش الکترونیک داشته باشند. بحث و نتیجه‌گیری: ویروس کرونای جدید مولد نشانگان حاد و شدید تنفسی بوده که به عنوان یک تهدیدکننده بزرگ سلامت همگانی در جهان شناخته می‌شود. در آغاز شیوع ویروس در سطح جهانی، ایران در بین کشورهایی قرار گرفت که بیشترین مبتلایان را دارا بود، به طوری که طبق آمارهای رسمی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و مقایسه آن با سایر کشورها در اسفند ماه 98، ایران در مقام سوم همه‌گیری در سطح جهانی قرار گرفت (سرکارات و همکاران، 1399). در کنار تهدید جامعه پزشکی، جامعه علمی و دانشگاهی نیز مورد تهدید قرار گرفت و این امر ضرورت یافت تا شیوه‌های سنتی یاددهی و یادگیری بازبینی شوند. تمامی دانشگاه‌ها مجبور گردیدند که کلاسهای حضوری را تعطیل و از ظرفیت‌های آموزش مجازی در امر آموزش و یادگیری استفاده کنند. به نظر می‌رسد دانشگاه تهران نیز از این امر مستثنی نبوده است، هر چند که تلاش‌های دست‌اندرکاران مرکز یادگیری الکترونیک در خور تقدیر است و قطعاً تلاش‌های بی‌وقفه‌ای را برای آموزش هر چه بهتر دانشجویان رشته‌های مختلف فراهم می‌کنند، اما یک آسیب‌شناسی از نظر دانشجویان دانشگاه تهران نه تنها خالی از لطف نیست، بلکه می‌تواند به عنوان یک چراغ راهنما پیش روی افراد قرار گیرد تا مشکلات با همکاری یک‌دیگر کم‌تر و در آخر مشکلات تبدیل به امکانات بیشتر گردد. یکی از مشکلات پرتکرار در این مطالعه، مشکلات مربوط به اینترنت و زیرساخت‌های آن است. چنانچه می‌دانیم، طبق آخرین آمار کشور ایران، رتبه 79 را از نظر سرعت اینترنت از میان 176 کشور جهان داراست و شایسته است که با توجه به شیوع ویروس کرونا در کشور و مجازی شدن اکثر کارها از طریق اینترنت و فضای مجازی، مسئولان پنهای باند مناسبی را برای مردم کشورمان اختصاص دهند. از زیرمضمون‌های مشکلات مربوط به اینترنت می‌توان به ضعیف بودن اینترنت که با مطالعه پیکانی (1394) همخوان است، زیرا ایشان نیز سرعت پائین اینترنت را از چالش‌های آموزش مجازی برشمردند، هزینه بالای اینترنت، قطع و وصل شدن اینترنت، مشکلات دسترسی به اینترنت و مشکلات دامنه اینترنت اشاره کرد. همچنین در مطالعه‌های خارجی هاموند، واتسون، برامبلو، فیلدس، شرایوک، چمبرلند و چالیدز (2020)، شیا (2020) و آبیدا، هدایت‌الله، سیمامورا، فهابوتار و متاکیناتی (2020) به مشکل در دسترسی به اینترنت اشاره کرده‌اند که با مضمون فوق همخوان است. مشکلات سامانه الکترونیک دانشگاه تهران، از مشکلات شناسایی شده این مطالعه بود. همانطور که می‌دانیم این سامانه قبل از شیوع ویروس کرونا صرفا برای دانشجویان ارشدی تعبیه می‌شد که فرصت حضور در کلاسهای روزانه و شبانه را نداشتند، اما با ورود این ویروس به کشور، این ظرفیت برای تمامی دانشجویان کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری مورد استفاده قرار گرفت و حتی برخی جلسه‌های دفاعیه از رساله و پایان‌نامه‌های مقطع کارشناسی ارشد و دکتری نیز به صورت مجازی دفاع گردیدند. لذا ضرورت دارد این سامانه از نظر امکانات و همچنین فضای کاربری به روزتر و تقویت گردد. از زیرمضمون‌های آن می‌توان به مشکل متصل شدن به سامانه، مشکل قطع و وصل شدن سامانه، مشکل خروج از سامانه، مشکل کیفیت صدای استاد، مشکل محدودیت سامانه، مشکل در بارگذاری فایل و قدیمی بودن سامانه یادگیری الکترونیک اشاره کرد. متنوع نبودن سامانه، یکی از آسیب‌های شناسایی شده در مطالعه پیکانی (1394) بود که با زیرمضمون قدیمی بودن سامانه یادگیری الکترونیکی همراستاست. مشکلات مربوط به میکروفون که به نوعی می‌توان زیرمجموعه‌ای از سامانه یادگیری الکترونیک دانست، اما به دلیل حجم بالای زیرمضمون‌های آن از دید اطلاع‌رسان‌ها، به عنوان یک مضمون مستقل مورد مطالعه قرار گرفت، از مشکلات شناسایی شده از دید دانشجویان است. زیرمضمون‌های آن، اکو شدن صدا، خودکار نبودن میکروفون، مشکل در اتصال میکروفون، یکدست نبودن صداها و تداخل در صداها بود. این مضمون در هیچ یک از پژوهش‌های قبلی مشاهده نشد و می‌توان آن را به عنوان یک یافته جدید این مطالعه دانست. مشکلات مربوط به تعامل، از دیگر مشکلات شناسایی شده در این پژوهش بود که شامل زیرمضمون‌های نظیر تعامل اندک کلاسهای مجازی، یک‌طرفه بودن، محتوای از قبل پیش‌بینی شده، ندیدن زبان بدن افراد و مشخص نبودن لحن افراد در نوشتار بود. در پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد پیکانی (1394) نیز به عدم ترغیب فراگیران به فعالیت در امکانات تعاملی اشاره شده بود و می‌توان این یافته را به مطالعه حاضر همخوان دانست. در مطالعه‌های خارجی بایاوردی (2020) و شیا (2020) نیز به تعاملات چهره به چهره اشاره شده بود که با یافته فوق همخوان است. یکی دیگر از مشکلات در مورد یادگیری الکترونیک در دوران شیوع ویروس کرونا، مشکلات استادان بود. توجه اندک به امر آموزش الکترونیک، آشنایی اندک اساتید با سامانه، عدم توجیه مناسب، خلاقیت اندک در کلاسهای مجازی، حجم بسیار زیاد تکالیف، مدیریت نادرست زمان، مشکل حضور و غیاب، درک متقابل دانشجو و استاد از زیرمضمون‌های شناسایی شده در این مطالعه بود. در مطالعه پیکانی (1394) نیز برخورداری اندک استادان از مهارت‌های فناورانه را یکی از آسیب‌های برنامه‌درسی یادگیری الکترونیکی در آموزش عالی ایران می‌داند که با زیرمضمون آشنایی اندک اساتید با سامانه همخوان است. همچنین در مطالعه خارجی هاموند، واتسون، برامبلو، فیلدس، شرایوک، چمبرلند و چالیدز (2020) به مشکل تسلط ناکافی معلمان اشاره شده بود که با یافته پژوهش فوق همخوان است. مهارت ناکافی استادان نیز در مطالعه کرافورد، باتلر-هندرسون، رودولف، مالاکی، گلواتز، بارتون و لم (2020) نیز از مشکلات شناسایی شده در کشورهای مختلف است که با زیرمضمون آشنایی اندک اساتید با سامانه همراستاست، همچنین در پژوهش کرونوک (2020)، مطالعه بایاوردی (2020)، شیا (2020)، ایوای (2020)، ژائو، ژو، لیو و لیو (2020) و همچنین دستنامه هوانگ، لیو، تولی، یانگ و وانگ (2020) نیز به مهارت اندک استادان در استفاده از شبکه‌های ارتباطی در فرایند تدریس و مهارت اندک اساتید در زمینه آموزش الکترونیک اشاره شده بود. از دیگر یافته‌های پژوهش، مشکلات دانشجویان بود. ناتوانی در استفاده از سامانه، ناتوانی در دانلود فایل‌های مرتبط و ناتوانی در مهارت ارتباطی، از زیرمضمون‌های شناسایی شده در این مطالعه هستند. ابوالحسنی (1397) عامل توانایی یادگیرنده از طریق رسانه‌ها و پیکانی (1394) برخورداری اندک فراگیران از مهارت‌های فناورانه را یکی از آسیب‌های آموزش عالی ایران می‌دانند که با یافته مطالعه حاضر همخوان است. مشکل در برقراری ارتباط در پژوهش بایاوردی (2020) نیز به مشکل در برقراری ارتباط اشاره کرده بود که با زیرمضمون ناتوانی در مهارت ارتباطی به خوبی همراستاست. آخرین مضمون شناسایی شده در این مطالعه، مشکلات کلان جامعه بود که شامل زیرمضمون‌هایی نظیر مسئله عدالت آموزشی، مشکل در برگزاری دروس عملی و عدم برگزاری کلاسهای توجیهی بود. موضوع عدالت آموزشی در مطالعه تقی‌زاده قوام، عراقیه و خورشیدی (1396) نیز نمایان است و با پژوهش ما همراستاست. این پژوهش بخشی از مشکلات یادگیری الکترونیک در دانشگاه تهران را از دید دانشجویان نمایان ساخت. البته جای شک نیست که مرکز یادگیری الکترونیک همواره به دنبال ارتقای زیرساخت‌ها و رفع مشکلاتی است که در این فضا وجود دارد، اما یک آسیب‌شناسی دقیق باعث می‌شود که این فضا روز به روز کاراتر و اثربخش‌تر گردد. لذا امید است که افرادی که مسئول این قبیل آموزش‌ها در نظام آموزش عالی دانشگاه‌ها هستند، با سعی و تلاش مجدّانه در جهت رفع این مشکلات برآیند و گامی اساسی در پیشبرد اهداف نظام تعلیم و تربیت در دوران شیوع ویروس کرونا در کشور عزیزان، ایران داشته باشند. |
| کلیدواژه ها |
| تبادل تجربیات، یادگیری الکترونیکی، دانشگاه تهران، ویروس کرونا |
| وضعیت: چکیده برای ارائه شفاهی پذیرفته شده است |