| نقش بازی در مشارکت فعال و یادگیری عمیق و ارزیابی دانشجویان فلسفه اسلامی دانشگاه تهران |
| کد مقاله : 1001-NEXT |
| نویسندگان |
|
نادیا مفتونی * دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی |
| چکیده مقاله |
| بازی و سرگرمی نزد فیلسوفان مسلمان مورد توجه بوده و به عنوان آثار مفید هنر از آنها یاد شده است. البته تاکید محوری این فیلسوفان بر روی این مطلب است هدف اصلی انسان باید سعادت معقول باشد. اما در راه رسیدن به چنین هدفی، بازی و لذت و سرگرمی ضرورت دارد و مقدار بازی و استراحت متناسب با مقدار سعی و کوشش است. یعنی هر چه تلاش انسان بیشتر باشد، برای برطرف کردن ملال و ایجاد نیروی تازه حرکت در راه آرمان معقول، نیاز او به مقوله سرگرمی و بازی بیشتر است. بر این اساس، بهره مندی از بازی و سرگرمی برای یادگیران فلسفه برخوردار از مبنایی فلسفی بوده و ضرورت آن در دوران کرونا بیشتر به چشم می خورد. فارابی و بوعلی در آثار خود به صراحت مساله بازی و سرگرمی را یاد کرده اند و نگارنده پیشتر در این باره مقالاتی را به رشته تحریر درآورده است. مثلا هنگام تامل در اهداف و تاثیرات هنرمند و آثار هنری به این مساله پرداخته است که هنر با ابعاد بازی و با هدف تولید لذت یا سرگرمی در نظریه حکمای مسلمان چه جایگاهی دارد. اما در این ایام، این مبنای فلسفی به ابعاد کاربردی جهان کرونا زده پیوند خورده و ما با آموزش دروس رشته فلسفه در قالب دانشگاه مجازی مواجه هستیم. در اینجا مقصود از آموزش فلسفه هم یاد دادن فلسفه است هم یاد گرفتن آن. به این ترتیب در نوشتار حاضر از مبنای فلسفی بازی آغاز می کنیم و به کاربرد بازی در آموزش فلسفه می رسیم. بازی و سرگرمی در بسیاری از موارد، البته نه همه آنها، با محاکات همراه است. لفظ محاکات را ابوبشر متی در ترجمه فن شعر ارسطو به کار برد. محاکات یا میمسیس ارسطو به معنای همان تقلیدی است که میمون و طوطی انجام می دهند. بوعلی سینا و خواجه نصیر و علامه حلی نیز این محاکات را تکرار کرده اند. فارابی محاکات را به معنایی مطرح کرده که می تواند فراتر از تقلید صرف و با خلاقیت همراه باشد. چرا که فارابی قوه خیال را دارای سه توانایی حفظ صور حسی، تصرف در آن صور و محاکات محسوس و معقول توسط صور محسوس برمی شمارد. در این قدرت سوم، آدمی در ازای یک صورت حسی، صورت حسی دیگری قرار می دهد که معمولا در این تصویرسازی ها، معنایی همراه است. همچنین خیال از معقولات و مفاهیم کلی و فلسفی و عقلی محاکات می کند. بازی می تواند از محاکات و تخییل بهره مند شود و می تواند مبتنی بر سرگرمی های دیگری باشد. به دیگر سخن، بازی معنایی اعم از محاکات و تخییل را در بر می گیرد. اما آیا کاربرد بازی و لعب و سرگرمی به شکل اعم و به کارگیری محاکات و تخییل به طور اخص، نزد فیلسوفان ما اخلاقی شمرده می شود یا خیر؟ فارابی آشکارا درباره لعب و لذت و استراحت سخن گفته است. وی معتقد است که این امور فی ذاته مذموم و مردود نیستند و بازی و سرگرمی می تواند به اکتساب سعادت کمک کند. حتی انسان های جدی تر در مسیر سعادت معقول، نیاز به استراحت و بازی بیشتر دارند. یعنی کسانی که کار و تلاش جدی بیشتری انجام می دهند، نیاز بیشتری به این امور دارند. البته طبعا قیود و ضوابطی در این بین مطرح است. اما به هر حال نیاز آنها به استراحت، افزون تر است. بر این اساس بازی و سرگرمی، حتی برای افراد و اصناف فلسفی و مانند آن، فی نفسه مردود و مذموم شمرده نمی شود و ارزیابی اخلاقی آن وابسته به قیود و شرایط است. اینکه چرا فیلسوفان بزرگی مانند فارابی و بوعلی به بازی و سرگرمی پرداخته اند آن است که فلسفه سعی می کند به ادراک معقولات نایل شود. از دیگر سو می توان معقولات را با روش تخییل و محاکات به تصویر کشید. فارابی بر آن است که فرشته وحی همه معقولات را به قوه ناطقه پیامبر و سپس به قوای خیالی وی افاضه می کند. جمهور به علت قصور قابلی یا از روی عادت یا تنبلی، قادر به دریافت معقولات و سعادت عقلانی نیستند. بنابر این پیامبر برای هدایت و نجات مردم، محاکیات و مثال های حقیقت و سعادت معقول را به خیال مردم می افکند. آنان که گام در این راه می گذارند، می توانند جامه خیال بر تن معقولات بپوشانند و مخاطب را بر نردبان خیال خویش، بالا برند و به حیات معقول نزدیک کنند. جایگاه بازی و تفریح و سرگرمی نیز در این میان معلوم گشت. مبنای فلسفی بازی و سرگرمی را بیان کردیم. در این قسمت به اهمیت بلکه اضطرار استفاده از بازی در انتقال مفاهیم فلسفی و آموزش در رشته فلسفه می پردازیم. نگارنده به اقتضای آموزش مجازی که الزام دوران کرونایی است، از سامانه دانشگاه تهران برای برگزاری کلاسهای مختلف خود استفاده می کند. شاید همه ابعاد آموزش مجازی نسبت به آموزش حضوری قدری ملال آور و ناخوشایند باشد، اما یک مزیت در این سامانه وجود دارد که آن را در آموزش حضوری نمی توان یافت. البته این سامانه همان سامانه جهانی مودل است که دانشگاه تهران هم آن را برای آموزش انتخاب کرده است. مزیت بی نظیر آموزش مجازی، از نظر من و بر اساس تجربه این سه ترم کرونایی، این است که استاد می تواند همه مواد آموزشی خود را در قالب بازی های متنوعی اجرا کند. تکلیفی که از دانشجو می خواهم، امتحاناتی که می خواهم از وی بگیرم، مشارکتی که می خواهم در وی ایجاد کنم، همه را به وسیله بازی ها انجام داده ام. همه امتیازاتی که دانشجویان می گیرند در همان لحظه به نمره آنها تبدیل می شود و در دفترچه نمره شان در سامانه وارد می شود. یعنی به شکل کاملا شفاف از نمره ای که می گیرند و رتبه ای که در کلاس دارند آگاهی دارند. البته استاد باید هم مهارت بازی سازی در سامانه را داشته باشد هم وقت کافی برای این کار اختصاص بدهد که من برای این هر دو زمان وسیع اختصاص داده ام. اما واقعا ارزشش را دارد. چرا که عمق یادگیری و مشارکت دانشجویان هرگز در کلاسهای حضوری به این اندازه نبوده است. البته وقتی شما به امکانات سامانه آشنا و مسلط می شوید، آنگاه می بینید که سامانه کار چندین دستیار را برای شما انجام می دهد و دقتش هم بسیار بیشتر است. کارهای متنوع دیگری نیز در سامانه مجازی انجام می دهم مثلا ایجاد و اعطای مدالهای گوناگون که آنها هم لذت و سرگرمی آموزش را افزایش می دهد. همچنین یک استودیوی مجهز به امکاناتی مانند پرده سبز، نورهای مورد نیاز، میکروفون ها و ... در خانه برای آموزش مجازی ایجاد کرده ام که البته برای بازی سازی هیچ ضرورتی ندارد. اما مثلا پرده سبز این امکان را می دهد که شما با زمینه های متنوع به تولید مواد کمک آموزشی و آموزشی بپردازید. بازی سازی به طور خاص با استقبال گرم دانشجویان و تقویت روحیه آنان در این ایام کرونایی مواجه شده و دستاوردها یا کاربردهای بازی سازی در آموزش دانشجویان فلسفه را می توان در ابعاد زیر مورد اشاره قرار داد: 1. ایجاد انگیزه قوی و مشارکت فعال دانشجویان؛ 2. یادگیری عمیق و باثبات؛ 3. رصد و امتحان و ارزیابی مداوم. |
| کلیدواژه ها |
| بازی و سرگرمی، دوران کرونا، یادگیری عمیق، رصد و ارزیابی، مشارکت فعال، دانشجویان فلسفه اسلامی |
| وضعیت: چکیده برای ارائه شفاهی پذیرفته شده است |